ΔΗΜΟΣ ΖΙΤΣΑΣ: Ένα ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο

Ονομασία: Δήμος Ζίτσας
Έδρα: Δημοτικό Διαμέρισμα Ζίτσας
Δημοτικά Διαμερίσματα: Ζίτσα, Καρίτσα, Πρωτόπαπα, Δαφνόφυτο, Λίθινο.
Πληθυσμός: 2.221 κατοίκους
Ασχολία Κατοίκων: Αμπελουργία, Κτηνοτροφία.
Δημόσιες Υπηρεσίες: Ταχυδρομείο, ΟΤΕ, Ειρηνοδικείο, Αστυνομικό Τμήμα, Αγροτικό Ιατρείο, Αγροτικό Κτηνιατρείο, Συμβολαιογραφείο, Υποθηκοφυλακείο.
Σχολεία: Παιδικός Σταθμός, Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο.
Μνημεία - Μουσεία - Αξιοθέατα: Τα δύο πολύ σημαντικά μοναστήρια, του Προφήτη Ηλία και της Μονής Πατέρων, όπως και αυτό του Αγίου Νικολάου της Καρίτσας, την Πινακοθήκη που φιλοξενεί την συλλογή του γνωστού Ζιτσαίου ζωγράφου Κώστα Μαλάμου, το Λαογραφικό Μουσείο, το Θεογέφυρο στον Καλαμά.


ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Η έδρα του Δήμου Ζίτσας απέχει 26 περίπου χλμ. από την πόλη των Ιωαννίνων. Μία διαδρομή η οποία δεν διαρκεί περισσότερο από 20 λεπτά της ώρας και ως εκ τούτου, αξίζει κανείς να οργανώσει μια εκδρομή προκειμένου να τον επισκεφθεί και να τον γνωρίσει από κοντά. Είναι βέβαιο ότι δεν θα μετανιώσει για τον χρόνο που διέθεσε. Ακολουθώντας κανείς τον Εθνικό Δρόμο Ιωαννίνων - Ηγουμενίτσας, στο 18 περίπου χλμ. στην θέση "Γκρέμθα", στρίβει δεξιά ακολουθώντας ένα τμήμα της παλιάς εθνικής μέχρι την Κληματιά, έδρα του Δήμου Ευρυμενών. Το τμήμα το δρόμου αυτού είναι περίπου 4 χλμ. με τέσσερις - πέντε στροφές οι οποίες απαιτούν την προσοχή του οδηγού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες.
Στη μοναδική διασταύρωση που θα συναντήσετε στο ύψος της Κληματιάς, θα ακολουθήσει το δεξιό κλάδο του δρόμου και σε λιγότερο από ένα χλμ. μπαίνει πια στα διοικητικά όρια του Δήμου Ζίτσας. Σε λίγο θα βρεθείς στην Καρίτσα. Το πρώτο Δημοτικό Διαμέρισμα που συναντά κανείς όταν ακολουθήσει τη συγκεκριμένη διαδρομή. Και το λέμε αυτό γιατί ο Δήμος Ζίτσας έχει πολλές εισόδους. Από τον Πρωτόπαπα, το Λίθινο, τον κάμπο της Βελλάς. Απλά εμείς διαλέξαμε την πλέον γνωστή.
Η Καρίτσα είναι από τα αρχαιότερα και μεγαλύτερα χωριά της περιοχής. Στην Καρίτσα λοιπόν ένας καφές ή το πρώτο τσιπουράκι της ημέρας στα καφενεία που υπάρχουν στην κεντρική πλατεία του χωριού, είναι ότι πρέπει. Αν μάλιστα σταθείς τυχερός και εξασφαλίσεις ένα μπουκάλι παλιό καλό σπιτικό κρασί, τότε ακόμη καλύτερα. Θα σε περιμένουν εκεί με ζεστασιά ο Λευτέρης, πιο γνωστός ως "Μάγειρας", η Γκόλφω, και ο Στέφανος. Τρία καφενεδάκια σε ακτίνα πενήντα χιλιομέτρων.
Κύρια ασχολία των κατοίκων του χωριού είναι η αμπελουργία και η κτηνοτροφία. Βέβαια στη χρυσή εποχή της εξόρυξης των μαρμάρων, δημιουργήθηκαν πολλά νταμάρια και συνεταιρισμοί. Οι δουλειές όμως στην πορεία του χρόνου λιγόστεψαν με αποτέλεσμα σήμερα λίγοι να είναι αυτοί που συνεχίζουν τις εξορύξεις μαρμάρου. Μετά το καφεδάκι ή το τσιπουράκι συνεχίζουμε το ταξίδι μας για την Ζίτσα. Τα δυο χωριά απέχουν μεταξύ τους μόνο δύο χλμ. Έτσι με το που αφήνεις πίσω σου τα τελευταία σπίτια της Καρίτσας, αγναντεύεις ουσιαστικά τα πρώτα σπίτια της Ζίτσας.
Η διαδρομή σύντομη και ταυτόχρονα όμορφη. Στην έξοδο του χωριού βλέπεις τα πρώτα αμπέλια. Αρχίζεις πια να συνειδητοποιείς ότι μπαίνεις στην αμπελουργική ζώνη.
Βρίσκεσαι λοιπόν στην Ζίτσα. Σε έναν οικισμό ο οποίος αποτελούσε πάντα το Διοικητικό, Πνευματικό, Πολιτιστικό και Οικονομικό Κέντρο της περιοχής. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι όλες οι δημόσιες υπηρεσίες που λειτουργούν στο Δήμο έχουν εκεί την έδρα τους. Στην προέκταση της πλατείας η αγορά. Τα καταστήματα του χωριού που τροφοδοτούν τους κατοίκους με τα απαραίτητα. Όλα εκεί στην σειρά. Στο δρόμο που διακλαδίζεται η μία αρτηρία σε οδηγεί στην εκκλησία του χωριού και η άλλη στην πάνω πλατεία. Εκεί όπου δεσπόζει το σχολικό συγκρότημα των γυμνασίου και του λυκείου. Απέναντι από αυτά ο καταπράσινος λόφος του Προφήτη Ηλία. Στο πλάτωμα που υπάρχει γίνονται κάθε χρόνο οι γιορτές του κρασιού. Το πασίγνωστο σε όλη την Ελλάδα, κρασί της Ζίτσας. Εκεί δίπλα στέκει χρόνια τώρα ένα από τα πιο σημαντικά και κάποτε πιο πλούσια μοναστήρια του Νομού. Το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία.
Στην έδρα του Δήμου λειτουργεί η Βαδόκειος Βιβλιοθήκη με πάνω από 3.000 τόμους και η Πινακοθήκη Ζίτσας με έργα διάσημων Ελλήνων ζωγράφων που συγκέντρωσε ο μεγάλος ζωγράφος Κ. Μαλάμος από την Ζίτσα και τα πρόσφερε για την ίδρυσή της.
Τα καλντερίμια της Ζίτσας ήταν κάποτε ξεχωριστά. Στο διάβα του χρόνου όμως εγκαταλείφθηκαν. Η άσφαλτο και το τσιμέντο ήταν τα υλικά που αντικατέστησαν σε αρκετούς δρόμους του χωριού την πέτρα. Αφού βρισκόμαστε στο κέντρο του Δήμου και με την γεωγραφική έννοια του όρου, οι επιλογές μας είναι βασικά δύο:
Η πρώτη είναι να πάμε μέχρι τον Πρωτόπαπα. Ένα ακόμη μεγάλο χωριό του Δήμου το οποίο απέχει πέντε περίπου χλμ. από την Ζίτσα. Ο δρόμος είναι καλός και ένα τμήμα του ξεδιπλώνεται ανάμεσα στα αμπέλια, διασχίζει ένα μεγάλο μέρος του "Ζιτσιόκαμπου", ένα μικρό οροπέδιο που απλώνεται μεταξύ του λόφου του Προφήτη Ηλία και του λόφου "Κουλοβούτσελο".
Ο Πρωτόπαππας είναι ένα χωριό του οποίου οι περισσότεροι μόνιμοι κάτοικοί του ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την πτηνοτροφία, ενώ συγκριτικά με τα άλλα δύο μεγάλα χωριά του Δήμου (Ζίτσα και Καρίτσα) υπάρχουν μικρότερες εκτάσεις αμπελώνων.
Η πλατεία του χωριού διαφέρει από τις άλλες δύο, αφού εδώ συναντάς τον αιωνόβιο πλάτανο, χαρακτηριστικό των πλατειών που έχουν τα χωριά του Ζαγορίου, και κλασικά την εκκλησία. Το χωριό στην διάρκεια του χειμώνα δεν παρουσιάζει μεγάλη κίνηση, αντίθετα με το καλοκαίρι που είναι γεμάτο κόσμο.


ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ

Η άλλη επιλογή που έχουμε είναι να επισκεφθούμε τους τρεις μικρούς οικισμούς που συμπληρώνουν τον Δήμο.
Το Δαφνόφυτο, η παλιά ονομασία του οποίου ήταν "Μπουρντάρι".
Το Σακελλαρικό. Ένας οικισμός ο οποίος ως κοινότητα είχε καταργηθεί πριν την συνένωση των δήμων και των κοινοτήτων και αποτελούσε οικισμό της κοινότητας Ζίτσας.
Το Λίθινο. Ένα χωριό στην απέναντι πλευρά του Καλαμά, χτισμένο πάνω σε ένα λόφο με λιθάρια, απ' όπου και το όνομά του. Το Λίθινο είναι από τα λίγα χωριά με Ελληνικό όνομα που το πήρε γιατί είναι χτισμένο σε λόφο από λιθάρια. Λίθινο λόφο. Με την κατάληψη της περιοχής από τους Τούρκους οι Αλβανοί ασπάζονται τη νέα θρησκεία, το Μωαμεθανισμό και χτίζουν στο χωριό τζαμί. Στην εποχή του Αλή Πασά το Λίθινο ανήκει στην Μονή των Πατέρων. Οι προσπάθειες που κάνει ο Αλής να το κάνει ιδιόκτητο και βασικά να πάρει τον κάμπο του, δεν καρποφορούν. Μετά την πτώχευση της Μονής στα 1821 - 1840 το χωριό γίνεται Εθνικό και αγοράζεται από την Μονή στα 1850. Στα 1898 το σχολείο του χωριού είχε 30 μαθητές. Αγοράζεται από τους κατοίκους του στο 1907 έναντι 1000 λιρών. Έχει κεντρική εκκλησία, του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης η οποία κτίστηκε στα 1850 από την Μονή των Πατέρων. Καταστράφηκε στην κατοχή μετά τον βομβαρδισμό των Γερμανών και κατασκευάστηκε εκ θεμελίων το 1966 περίπου.
Η αξία της διαδρομής αυτής είναι η επίσκεψη στο Θεογέφυρο. Ένα σπάνιο μνημείο της φύσης, καθώς και η επίσκεψη στη Μονή των Πατέρων. Ο δρόμος μέχρι το Σακελλαρικό φιδίσιος και σαν τέτοιος απαιτεί μεγάλη προσοχή. Η θέα όμως που απολαμβάνεις αγναντεύοντας τον κάμπο του Καλαμά, και τις πλαγιές του Κασιδιάρη, είναι μοναδική. Σκαρφαλωμένα σε αυτές τα χωριά Βασιλόπουλο, Καστρί, Ιερομνήμη, Κουκλιοί, Αρετή, Μαυρονόρος. Αυτά που είναι ορατά από την διαδρομή μας. Μπροστά μας και δεξιά, το χωριό Καταρράκτης και πίσω στον ορίζοντα όσο διακρίνουμε τον κάμπο της Βελλάς. Αριστερά μας το Ράικο. Η επιστροφή μας γίνεται από την γέφυρα του Σουλόπουλου, η οποία οδηγεί στον Εθνικό Δρόμο Ηγουμενίτσας - Ιωαννίνων.


ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΦΥΣΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ

Το Θεογέφυρο είναι ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής, για το οποίο έγραψαν επώνυμοι και ανώνυμοι ιστορικοί. Ανάμεσά τους ο Λόρδος Βύρων, ο Παναγιώτης Αραβαντινός, ο Ιωάννης Λαμπρίδης, ο Πουκεβίλ και άλλοι.
Θεογέφυρο. Γεφύρι φτιαγμένο από τον Θεό. Έτσι το αποκαλούσαν ανέκαθεν οι κάτοικοι της περιοχής. Αλλά και οι ιστορικοί έτσι το μνημονεύουν. Από τα σπάνια γεωλογικά φαινόμενα, αποτέλεσμα ή καλύτερα έργο των ορμητικών νερών του Καλαμά. Έχει μήκος περίπου 45 μέτρα, πλάτος 3-4 μέτρα και βρίσκεται 20 περίπου μέτρα πιο ψηλά από τα νερά του ποταμού.
Το σχήμα του όμοιο με αυτό που το ανθρώπινο χέρι έχει δώσει στα διάφορα πέτρινα γεφύρια. Τοξωτό. Με την διαφορά ότι η φύση, που πήρε την θέση του ανθρώπινου παράγοντα στην προκειμένη περίπτωση, δεν ήταν τόσο λεπτομερειακή. Περιορίστηκε στο να δώσει ένα βασικό σχήμα στο γεφύρι και απέφυγε τις λεπτομέρειες.
Η διαδρομή του Θύαμη, μετά την πεδιάδα της Βελλάς, συνεχίζεται μέσα από απότομους βράχους και γκρεμούς. Ειδικότερα μετά το χωριό Καταρράκτης η μορφολογία του εδάφους είναι τέτοια που υποχρέωνε, χρόνια τώρα τα νερά του Καλαμά να κονταροχτυπιούνται με τους βράχους.
Πριν από χιλιάδες χρόνια ο Θύαμης κυλούσε σε μεγαλύτερο υψόμετρο απ' ότι σήμερα. Στο διάβα του όμως, εκεί ανάμεσα στους λόφους της Μπακής και του Ανηλίου συνάντησε αντίσταση. Το έδαφος σκληρό. Το πέτρωμα


ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το εύκρατο κλίμα και η απουσία απότομων και μεγάλων όγκων καθώς και η γεωλογική σύσταση του εδάφους της, επέτρεψε από πολύ νωρίς την ανάπτυξη της αμπελουργίας. Το αμπέλι καθώς και η ιδιαίτερη θέση της Ζίτσας ως εμπορικός σταθμός στα πλαίσια της οικονομίας της εποχής, επέτρεψαν την δημιουργία, ενίσχυση και επικράτηση ενός αστικού - εμπορικού στρώματος, το οποίο ανέπτυξε ένα ευρύ φάσμα οικονομικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων εκτεινόμενων γεωγραφικά στη Βαλκανική και σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου.
Εδώ έχει τις ρίζες το φαινόμενο της ύπαρξης μιας πλειάδας σημαντικών προσωπικοτήτων των Γραμμάτων και των Τεχνών και τη συνακόλουθη ίδρυση εκπαιδευτικών θεσμών, κάτι που επηρέασε τη γενικότερη πορεία των εκπαιδευτικών πραγμάτων της Ηπείρου.
Ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος με τις καταλυτικές συνέπειες που είχε για ολόκληρη τη χώρα άλλαξε τους συσχετισμούς και σε τοπικό επίπεδο: η αλλοίωση του φυσικού μέσω της αποψίλωσης σημαντικών εκτάσεων και της μετέπειτα παραχώρησής τους σε γειτονικές κοινότητες, ακολουθείται από δημογραφική απίσχνανση μετά την επιδημία φυλλοξήρας που ξεσπά τη δεκαετία του 1960.
Η αλλαγή των οδικών αξόνων μεταπολεμικά και η αναδιάταξη των κοινωνικών και οικονομικών δομών, ακύρωσε σε ένα μεγάλο βαθμό το ρόλο που η Ζίτσα και η ευρύτερη περιοχή διαδραμάτιζε.
Η τοπική οικονομία αναπτύχθηκε μεταπολεμικά σε δύο άξονες που συνιστούν και δύο διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας: στα βορειότερα έχει αναπτυχθεί περισσότερο η κτηνοτροφία ενώ η καλλιέργεια του αμπελιού κυριαρχεί στο νοτιότερο μέρος.
Η αμπελουργική ζώνη της Ζίτσας αποτελεί τη μόνη περίπτωση παραγωγής επισημασμένου προϊόντος φυτικής παραγωγής του νομού Ιωαννίνων, συμβάλλοντας στην παραγωγή της ποικιλίας "Ντεμπίνα", όπως και η ίδρυση δύο μεγάλων μονάδων παραγωγής οίνου δυναμικότητας επεξεργασίας περίπου 2.000 τόνων σταφυλιού, της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Ιωαννίνων (ΕΑΣΙ) και της ιδιωτικής επιχείρησης "Μοναστήρι - Ζίτσα Α.Ε."
Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αμπελουργία και την οινοποιία στα πλαίσια διατήρησης και της πολιτιστικής παράδοσης.
Η εκδρομή σου στο Δήμο μπορεί να ολοκληρωθεί επιστρέφοντας στα Γιάννινα, μέσω του κάμπου της Λαψίστας και με μια διαδρομή που κρατάει 15 περίπου λεπτά. Και αφού φυσικά πιεις το τελευταίο τσιπουράκι σου στα καφενεία που βρίσκονται στην πλατεία.

Πηγή: Εφημερίδα ΝΕΟΙ ΑΓΩΝΕΣ